Melanoom herkennen en behandeling

Wat is een melanoom?

Het melanoom is een specifieke vorm van huidkanker waarbij bestaande moedervlekken op het lichaam plots een vreemde vorm aannemen. Andere vormen van huidkanker zijn bijvoorbeeld wondjes die niet genezen of jeukende plekken die makkelijk bloeden.

In de huid zitten pigmentcellen of melanocyten die je beschermen tegen de schadelijke effecten van uv-stralen en een bruine kleur geven. Een moedervlek is een opeenhoping van deze cellen. Wanneer die cellen ongeremd beginnen te delen, veranderen ze in kankercellen en spreken we van een melanoom. Dit ontstaat meestal uit een bestaande moedervlek, maar kan overal verschijnen aangezien pigmentcellen overal in de huid voorkomen.

Het melanoom is een agressieve, levensgevaarlijke vorm van huidkanker en kan snel uitzaaien via de lymfeklieren of het bloed. Hoe dikker het melanoom en hoe dieper het melanoom groeit, hoe groter de kans op uitzaaiingen. Deze parameter wordt ook beschreven als de Breslow-dikte. De kankercellen zaaien eerst uit via de lymfevaten in de huid naar de plaatselijke lymfeklieren zoals de liezen, de oksels of de hals. Een melanoom op de borst zal bijvoorbeeld eerst uitzaaien naar de lymfeklieren in de oksels. Vervolgens kunnen de kankercellen ook via het bloed uitzaaien naar andere organen van het lichaam bijvoorbeeld naar de hersenen, de longen of de lever. Ook bestaan er zogenaamde satellietmetastasen, dit zijn uitzaaiingen naar de omliggende huiddelen.

Hoe vaak komt een melanoom voor?

In België worden per jaar meer dan 2000 nieuwe melanomen ontdekt. Het komt op alle leeftijden voor, maar de voornamelijk tussen 30 en 60 jaar. Verder komt het ook vaker voor bij vrouwen.
Blanke mensen hebben een verhoogde kans om een melanoom te ontwikkelen ten opzichte van donkere mensen. Dit komt omdat ze minder pigment in hun huid hebben en dus gevoeliger zijn voor uv-stralen. Ondanks het verhoogde pigment en de dikkere opperhuid van donkere mensen, zijn ze niet immuun voor huidkankers; het is dus ook voor hen aangeraden om zonnecrème te gebruiken bij langdurige blootstelling aan uv-stralen. 

Melanoom herkennen

Hoe ziet een melanoom eruit?

Een melanoom is meestal groter dan een moedervlek. Je kan het herkennen aan de grillige en asymmetrische vorm en een afwijkende kleur. Het pigment is ongelijkmatig verdeeld en kan zwart, bruin, rood, paars, blauw, grijs of wit zijn. Bij een specifiek type melanoom, het ‘amelanotisch melanoom’, kunnen de pigmentcellen geen pigment meer aanmaken. In dit geval is de plek rood-roze of huidkleurig.

Een melanoom brengt in sommige gevallen klachten met zich mee zoals jeuk, bloedinkjes of wondjes in het gezwel. Soms zijn er helemaal geen klachten. Je kan een melanoom op alle plaatsen van het lichaam tegenkomen. Bij vrouwen komt het vaker voor op de benen en bij mannen op de romp. Eerder zeldzame plaatsen waar een melanoom voorkomt, zijn de behaarde hoofdhuid, de slijmvliezen (mond, neus- en keelholte, vagina en de anus) en in het oog.

De ABCDE-regel

Je kan je bestaande moedervlekken of nieuwe vlekken controleren met het ABCDE-geheugensteuntje:

• Asymmetrie: een melanoom heeft een asymmetrische vorm.
• Border (rand): een grillige, onregelmatige rand wijst op een kwaadaardig gezwel.
• Color (kleur): een afwijkende kleur of meerdere kleuren binnen een plek is een teken van kwaadaardigheid.
• Diameter: een moedervlek groter dan 6mm is een reden om op te letten, maar is zonder de bovenstaande tekenen meestal onschuldig.
• Evolutie: dit wijst op een plotselinge verandering in het uiterlijk van een moedervlek. Soms wordt ook de term ‘Elevation’ aangehaald, wat betekent dat de vlek verhoogd is tegenover de rest van de huid.

Welke vormen van melanoom zijn er?

Melanoma in situ

Dit is een vroeg stadium van een melanoom. De kwaadaardige pigmentcellen zitten nog heel oppervlakkig in de opperhuid en zijn nog niet naar de diepere lagen doorgegroeid. Bij deze vroege vorm is er nog geen risico op uitzaaiing.

Superficieel spreidend melanoom

Met een aandeel van 75% van de gevallen is dit de meeste voorkomende vorm van melanoom. Deze vorm groeit eerst in horizontale richting voordat het de diepte in gaat. Dit groeiproces kan maanden tot enkele jaren duren en wordt vaker op tijd ontdekt dan sneller groeiende vormen, zoals het nodulair melanoom. 

Nodulair melanoom

In 15% van de gevallen gaat het over een nodulair melanoom. Deze vorm groeit sneller de diepte in (in maanden) in vergelijking met het superficieel spreidende melanoom.

Amelanotisch melanoom

Dit is een zeldzame vorm die zowel een superficieel spreidende of nodulaire groeiwijze kan hebben. Het amelanotisch melanoom wordt vaak over het hoofd gezien omdat het er niet uitziet als een gewoon melanoom. Het heeft geen opvallende tint, maar is huidkleurig, roze of rood. Ook kan dit type melanoom makkelijker zweren of bloeden. De term amelanotisch betekent dat de pigmentcellen geen pigment aanmaken terwijl ze wel ongeremd in de huid doorgroeien.

Acrolentigineus melanoom

Dit is een zeldzame vorm (< 5% van de gevallen) en komt uitsluitend voor aan de uiteinden van het lichaam, de handpalmen, voetzolen of onder de nagels. In het geval van een melanoom onder de nagel, spreken we over een “subunguaal melanoom”. De acrolentigineuze vorm komt vaker voor bij niet-blanke rassen en op oudere leeftijd.

Lentigo maligna melanoom

Ook deze vorm is zeldzaam (< 5% van de gevallen) en komt voort uit het voorstadium lentigo maligna, ook wel de ziekte van Dubreuilh genoemd. Het komt vaak voor op aan zonlicht blootgestelde delen zoals het gezicht en de handruggen bij oudere, blanke personen.

Mogelijke oorzaken van een melanoom

Er zijn een aantal risicofactoren die de kans op een melanoom verhogen:

Blootstelling aan uv-straling

Wanneer je huid te veel in contact komt met uv-straling en verbrand, heb je meer kans om een melanoom te ontwikkelen. Dit risico is nog hoger bij een kinderhuid. Gebruik dus voldoende zonnecrème en vermijd het overmatig gebruik van een zonnebank of solarium. 

Lichte huidskleur

Mensen met een lichte huid en sproeten of blond/rossig haar verbranden sneller. Hierdoor hebben ze een verhoogde kans op huidkanker.

Genetische aanleg

Zoals veel soorten kanker is ook het melanoom erfelijk. Wanneer meerdere familieleden een melanoom hebben, heeft in 5% van de gevallen ook een ander familielid huidkanker.

De aanwezigheid van veel normale of onrustige moedervlekken.

Een licht verhoogde risicofactor voor het krijgen van een melanoom is het hebben van veel (meer dan 50) gewone moedervlekken of 3 of meer onrustige moedervlekken. Een onrustige moedervlek heeft een onregelmatige vorm en kleur, zoals verschillende tinten bruin naast elkaar of een roodachtige verkleuring in de rand.

Aangeboren moedervlekken

Het risico hierbij is afhankelijk van de grootte van deze moedervlekken. Bij een kleine aangeboren moedervlek is het risico heel klein (< 1 %). Bij de aangeboren reuzenmoedervlek (1/3 van het lichaamsoppervlak bij geboorte) ligt het risico iets hoger, ongeveer 5%.

Giftige omgevingsfactoren

Blootstelling aan giftige chemicaliën, lucht verontreiniging, roken, chronische ontstekingen, westerse voeding, overgewicht en ongezonde leefstijlen zijn allemaal erkend als risicofactoren voor het krijgen van een melanoom.

Diagnose

Stel, je hebt een verdacht plekje gevonden en je huisarts bevestigt dat dit mogelijk kwaadaardig kan zijn. Wat gebeurt er dan? Om een melanoom vast te stellen, kunnen volgende onderzoeken nodig zijn:

Dermatoscopie

Dit is een niet-pijnlijk onderzoek waarbij de arts met behulp van een speciale kijker de moedervlek met 10 maal vergroting kan bestuderen. Op deze manier kunnen andere kenmerken van de vlek worden onderscheiden die met het blote oog niet te zien zijn.

Excisie biopsie of huidbiopsie

Dit is een onderzoek dat gebeurt onder plaatselijke verdoving waarbij een deel van de huid wordt weggesneden. Dit wordt altijd gedaan bij het vermoeden van een melanoom.

Schildwachtklieronderzoek

Bij dit onderzoek bekijkt de arts met behulp van een radioactieve stof en een blauwe kleurstof of er kankercellen aanwezig zijn in de meest nabije lymfeklier, de schildwachtklier. Hierdoor kan men bepalen of er sprake is van uitzaaiing. Is dit het geval, worden alle lymfeklieren in het bijhorende lymfeklierstation mogelijk verwijderd.

Behandelingen

Er zijn verschillende manieren om een melanoom te behandelen. De gekozen behandelvorm wordt bepaald door de soort, plaats en grootte van de tumor en van de leeftijd en gezondheidstoestand van de patiënt(e).

Operatieve behandelingen

Re-excisie of het wegsnijden van de tumor met hechting

Wanneer de patholoog na de biopsie een melanoom vaststelt, wordt het omringende gebied weggesneden om zekerder te zijn dat alle kankercellen zijn verwijderd.

Verwijdering van de nabije lymfeklieren

Wanneer er kankercellen worden aangetroffen in de schildwachtklier, dan moet deze lymfeklier tezamen met alle andere lymfeklieren van het betreffend lymfeklierstation, bijvoorbeeld in de lies, operatief worden verwijderd. Deze verrichting vindt altijd onder narcose plaats door een chirurg.

Niet-operatieve behandelingen

• Isolatieperfusie
• Radiotherapie
• Chemotherapie
• Immunotherapie

Palliatieve behandelingen

Wanneer de kankercellen te ver zijn uitgezaaid en andere behandelingen niet meer zinvol worden geacht, kiest men voor deze behandeling. Hierbij wordt geprobeerd verdere verspreiding van het melanoom te voorkomen en de klachten te verminderen, bijvoorbeeld in de vorm van adequate pijnbestrijding.