Wat is urticaria of netelroos?

Wat is netelroos?

Netelroos of urticaria is een jeukende huiduitslag in de vorm van rode vlekken die later een blekere kleur kunnen aannemen. Een zo’n vlek noemen we een urtica, kwaddel of galbult en kan veroorzaakt worden door een aantal uiteenlopende redenen. De ziekte komt relatief vaak voor: 20% van de bevolking zal minstens één keer urticaria of angio-oedeem krijgen. Zowel mannen en vrouwen kunnen het krijgen op alle leeftijden. Afhankelijk van de duur van de symptomen, maken we een onderscheid tussen twee types:

 Acute urticaria

De galbulten zijn binnen 6 weken weer verdwenen. Deze vorm komt voornamelijk voor bij mensen tussen 10 en 40 jaar.

Chronische urticaria

De symptomen houden langer dan 6 weken aan. Deze vorm komt voornamelijk voor bij mensen tussen 20 en 60 jaar.

Wat is angio-oedeem?

Wanneer het over netelroos gaat, komt vaak ook angio-oedeem of ‘Quincke’s oedeem’ ter sprake. Dit is een variant van netelroos en ontstaat door een lekkage van dieper gelegen bloedvaatjes. Door deze vochtophoping in de ruimte van het onderhuidse bindweefsel doen zich uitgebreidere zwellingen voor. Angio-oedeem komt vaak samen met netelroos voor, maar beide aandoeningen kunnen zich ook afzonderlijk voordoen.

Oorzaken van urticaria

Een heel aantal uiteenlopende factoren kunnen netelroos veroorzaken. In 70-90% van de gevallen wordt de oorzaak zelfs niet vastgesteld.

De rol van histamine

Histamine is een stof die in het lichaam voorkomt en is belangrijk voor het functioneren van het afweersysteem. De stof ligt samen met andere lichaamseigen stoffen klaar in opslagplaatsen (voornamelijk ‘mestcellen’) in de huid en speelt een rol in het ontstaan van netelroos. Onder invloed van bepaalde prikkels komt histamine vrij uit deze opslagplaatsen, waardoor de huid gaat jeuken. Dat komt door de vochtophoping ten gevolge van verwijde bloedvaten.

Prikkels die de vrijlating van histamine veroorzaken

Wanneer histamine vrijkomt, kan netelroos of urticaria ontstaan. De vrijlating van histamine kan worden veroorzaakt door een lange lijst van prikkels. Het is overzichtelijker om deze prikkels op te delen in categorieën:

• Allergische prikkels
• Niet-allergische prikkels
• Inwendige ziekten
• Erfelijke factoren
• Onbekend

Allergische prikkels

Netelroos veroorzaakt door prikkels binnen deze categorie gaat gepaard met de ‘type 1 overgevoeligheidsreactie’. Deze wordt getypeerd door de antistof IgE die zich bindt aan een mestcel (een opslagplaats in de huid) na blootstelling van de prikkelende stof of ‘allergeen’. Hierdoor komen histamine en andere stoffen vrij uit de mestcel en treden de symptomen van netelroos op. 
In zeldzame, extreme gevallen kan zich een ernstige allergische reactie of ‘anafylactische shock’ voordoen. Dit is levensbedreigend en valt te herkennen aan galbulten, een beklemd gevoel op de borst, duizeligheid en flauwvallen. In dit geval dien je zo snel mogelijk in het ziekenhuis behandeld te worden. Wie in het verleden al een anafylactische shock heeft doorgemaakt, kan best altijd een adrenaline auto-injector bij zich hebben. 

Concrete voorbeelden van allergische prikkels zijn:

• Medicijnen: penicilline (en andere antibiotica), gif, insuline
• Voedingsmiddelen (vis, ei, chocola, pinda)
• Bijen- of wespensteek
• Inhalatieallergenen (schimmelsporen, dierlijke huidschilfers, oplosmiddelen, formaldehyde)

Niet-allergische prikkels

Bij blootstelling aan deze prikkels komen histamine en andere stoffen vrij door een complex aan mechanismen. Voorbeelden van zo’n prikkels zijn:

• Geneesmiddelen: vooral pijnstillers, zoals aspirine, morfine, codeïne, antibiotica en röntgencontrastmiddelen, ACE –remmers, zoals captopril
• Acute en chronische infecties: luchtweginfecties, ziekte van Pfeiffer, hepatitis B, C, tropische worminfecties
• Voedseltoevoegingen: vooral kleurstoffen, benzoaten, conserveringsmiddelen en smaakversterkers
• Contact van de huid met bepaalde stoffen zoals planten, latex, chemicaliën, dierlijke eiwitten, geurstoffen en crèmes
• Fysische prikkels: lichamelijke inspanning, lokale druk op de huid, koude, warmte, zonlicht

Inwendige ziekten

Aandoeningen zoals stofwisselingsziekten, hormonale stoornissen en auto-immuunziekten (SLE, ziekte van Sjögren, spierziektes, reuma) kunnen netelroos veroorzaken. Tot nu toe is er nog geen verband ontdekt tussen kanker en (chronische) urticaria.

Erfelijke factoren

Sommige varianten van urticaria zoals koude-urticaria en zonlichturticaria kunnen zich frequenter voordoen in bepaalde families dan normaal.
Er bestaat ook eer erfelijke variant van angio-oedeem die al op jonge leeftijd kan ontstaan. Bij hereditair angio-oedeem maakt het lichaam te weinig van het enzym ‘C1-esteraseremmer’ aan. Dat enzym remt andere enzymen af om het evenwicht binnen een aantal fijngevoelige regelsystemen in het lichaam te bewaren. Als er te weinig van dit enzym aanwezig is, beginnen de bloedvaten te lekken. In dat geval doet zich meestal tijdelijk en plaatselijk een vochtophoping voor.

Onbekend

Bij de overgrote meerderheid van de gevallen (70-90%) weet men niet wat de oorzaak is van netelroos. Dit heet CSU of ‘chronische spontane urticaria’ en kan soms jarenlang aanhouden met mogelijk psychosociale klachten tot gevolg. 

Urticaria herkennen

Netelroos is een jeukende irritatie van de huid. De jeuk ontwikkelt zich in korte tijd en de aandoening ziet er aanvankelijk uit als rode vlekjes die eender waar op het lichaam kunnen verschijnen. De rode kleur valt te wijten aan het verwijden van de kleine haarvaatjes in de huid. Later krijgen de galbulten een blekere kleur omdat het vocht in de weefsels terechtkomt en kunnen ze samenvloeien in grotere plakkaten. De jeuk is tegen de avond erger en kan in sommige gevallen pijnlijk zijn. De symptomen blijven tussen 30 minuten en 24 op de huid, waarna ze geleidelijk aan weer verdwijnen.

Angio-oedeem herkennen

Bij angio-oedeem zijn de zwellingen bleek en soms pijnlijk. Het verdwijnt meestal na één of enkele dagen. Sommige mensen hebben meerdere malen achter elkaar zo’n aanval met daartussen klachtenvrije periodes die in lengte variëren van dagen tot maanden. De grote meerderheid heeft slechts één of enkele keren last van angio-oedeem.

Angio-oedeem komt op specifieke plaatsen voor, voornamelijk waar de huid een losse hechting met de onderlaag heeft en de slijmvliezen. Mogelijke plaatsen zijn:

• De oogleden
• Wangen
• Lippen
• Handruggen
• De uitwendige geslachtsdelen
• Voetruggen
• Keel
• Tong

Het kan zowel aan een enkele kant als aan beide kanten van het lichaam voorkomen, zoals wanneer beide oogleden opgezwollen zijn. 

Soorten urticaria

Urticaria factitia

Na wrijving, druk of krabben van de huid ontstaan er jeukende galbulten. Dit type netelroos komt dan ook vaak voor op drukplaatsen van het lichaam zoals het zitvlak. Er doet zich een zogenaamde positief ‘dermografisme’ (huidschrift) voor. Dit wil zeggen dat de kwaddel de vorm aanneemt van het gebied dat geïrriteerd werd.

Inspanningsurticaria

Dit zijn kleinere, jeukende bultjes die ontstaan na inspanning of emotionele stress.

Koude-urticaria

Dit is een zeldzame vorm van netelroos en wordt uitgelokt door blootstelling aan koude. Het kan bijvoorbeeld worden opgewekt door ijsblokjes gedurende een bepaalde tijd tegen de huid te houden. Het treedt ook op tijdens het zwemmen. Men kan een verhoogd risico lopen op verdrinkingsdood in het geval van een reactie met bloeddrukdaling en bewustzijnsverlies.

Urticaria solaris of solaire urticaria

Dit is een vorm van zonneallergie waarbij er galbulten ontstaan na blootstelling aan zonlicht. Deze aandoening komt vaker voor bij vrouwen.

Warmte-urticaria of warmte-uitslag

Net zoals koude kan ook warmte een prikkel zijn voor de huiduitslag. De reactie kan bijvoorbeeld door de warme buitenlucht komen, maar ook door een warme douche te nemen.

Aquagene urticaria of water-allergie

Bij dit type netelroos ontstaat er door contact met water meteen een jeukende uitslag.

Diagnose

Urticaria kan meestal met het blote oog door een huidarts worden gediagnosticeerd. In sommige gevallen zijn de symptomen bij de afspraak met de arts reeds verdwenen. Daarom kan het handig zijn om een foto te maken van de galbulten, zodat je deze alsnog aan de huidarts kunt tonen.

De oorzaak van de urticaria achterhalen

Er zal in de eerste instantie een beperkt bloedonderzoek worden gedaan om de belangrijkste oorzaken uit te sluiten. Het opsporen van de oorzaak is echter eerder de uitzondering dan de regel, want in 70-90% van de gevallen kan men geen duidelijke oorzaak vinden. Het is dus zeer moeilijk om te achterhalen wat de galbulten in de hand heeft gewerkt en hangt dus meestal af van de vermoedens van de patiënt zelf. Je krijgt dan ook een ‘urticaria vragenlijst’ waarbij mogelijke prikkels en situaties die de reactie uitlokken, worden nagevraagd.

Behandeling

Er zijn een reeks opties om netelroos of urticaria te behandelen. Uitwendige middelen vallen hier niet onder, hoewel sommige gels of lotions wel een jeukstillend effect kunnen hebben. Hieronder een overzicht van behandelingen:

Antihistaminica

Antihistaminica zijn de eerste keus om urticaria te behandelen en blokkeren de vrijlating/werking van histamine in de huid. Bij hardnekkige gevallen of bepaalde allergieën worden andere middelen ingezet. (zie hieronder)

Immunotherapie

Deze behandeling wordt ingezet bij allergieën en laat het afweersysteem geleidelijk wennen aan het allergeen waar de patiënt allergisch voor is. Het wordt toegepast in het geval van een luchtwegenallergie (gras- en boompollen, huisstofmijt) of een allergie voor insectengif. De patiënt moet de kuur minimaal 3 jaar volgen.

In hardnekkige gevallen waarbij antihistaminica niet werken, opteert de arts mogelijk voor een van de onderstaande alternatieven:

• Prednisolon stootkuur
• Ciclosporine
• Lichttherapie
• Plasmaferese
• Omalizumab

Hoe urticaria voorkomen?

• Gekende oorzaken vermijden
• Geen uitwendige zalfjes met een anti-histaminicum (bv. Phenerganzalf) gebruiken
• Gebruik van pijnstillers, codeïne of zuur fruit vermijden
• Alcoholgebruik, stress of overspannenheid vermijden