Alles wat je moet weten over zona (gordelroos)

Wat is gordelroos?

Gordelroos, of zona, is een virusinfectie die een pijnlijke uitslag veroorzaakt. Hoewel gordelroos overal op je lichaam kan voorkomen, komt het meestal voor als een enkele streep blaren die zich rond de linker- of rechterkant van je lichaam zal ontwikkelen. Zona wordt veroorzaakt door het varicella-zostervirus - hetzelfde virus dat waterpokken veroorzaakt. De eerste blootstelling aan VZV, die typisch bij kinderen of adolescenten voorkomt, leidt tot de ontwikkeling van varicella. Nadat de episode van de waterpokken is opgelost, blijft het virus in een slapende toestand in het zenuwstelsel in bepaalde zenuwcellen van het lichaam in de wervelkolom. In deze inactieve toestand zul je geen symptomen van het varicella zoster-virus ondervinden. 

Jaren later kan het virus als zona weer actief worden. Hoewel het geen levensbedreigende aandoening is, kan zona zeer pijnlijk zijn. De vaccins kunnen helpen het risico van zona verminderen, echter zal je voor het bestrijden van de klachten tocht echt medicatie moeten nemen. Wij laten je in dit artikel alles zien wat je moet weten over Zona. Hoewel gelijkaardig in naam, is de herpes zoster niet dezelfde ziekte zoals herpessimplex (dat door het herpes simplexvirus wordt veroorzaakt dat koude pijnlijke plekken, koortsblaren, of genitale herpes veroorzaakt).

Symptomen van zona 

Het belangrijkste symptoom van zona is pijn, gevolgd door een uitslag die zich ontwikkelt tot jeukende blaren, vergelijkbaar met waterpokken. Nieuwe blaren kunnen tot een week lang verschijnen, maar een paar dagen na het verschijnen worden ze gelig van kleur, worden ze afgevlakt en drogen ze uit. De korstjes vormen zich dan op de plaats waar de blaasjes zich bevinden, wat lichte littekens kan achterlaten. De pijn kan een constant, dof of branderig gevoel zijn en de intensiteit ervan kan variëren van mild tot hevig. Je kunt van tijd tot tijd scherpe stekende pijnklachten hebben en het aangetaste gebied van de huid zal meestal zacht zijn. 

In sommige gevallen kunnen gordelroosjes enkele vroege symptomen veroorzaken die zich enkele dagen voor het begin van de pijnlijke uitslag ontwikkelen. Deze vroege symptomen kunnen omvatten:

• hoofdpijn
• verbranding, tintelingen, verdoofd gevoel of jeuk van de huid in het getroffen gebied
• een gevoel van algemeen onwel zijn
• een hoge temperatuur (koorts)

Een aanval van gordelroos duurt meestal twee tot vier weken. Het tast meestal een specifiek gebied aan één kant van het lichaam aan en gaat niet over de middellijn van het lichaam (een denkbeeldige lijn die van tussen de ogen langs de navel loopt). Elk deel van het lichaam kan aangetast zijn, inclusief het gezicht en ogen, maar de borst en buik (buik) zijn de meest voorkomende gebieden.

Ben je besmettelijk?

Een persoon met zona kan het varicella-zostervirus doorgeven aan iedereen die niet immuun is voor waterpokken. Dat gebeurt meestal door direct contact met de open wondjes van de zona uitslag. Eenmaal besmet zal de persoon waterpokken ontwikkelen, echter krijgt diegene geen zona. Waterpokken kunnen gevaarlijk zijn voor sommige mensen. Totdat jouw zona plekken bedenkt zijn met schilfertjes of korstjes ben je besmettelijk en moet je fysiek contact met iedereen die de waterpokken nog niet heeft gehad of die geen waterpokken vaccin heeft gehad vermijden. Dit is met name van belang voor de mensen met een verzwakt immuunsysteem, zwangere vrouwen en pasgeboren baby's. Zij lopen namelijk het meeste risico op waterpokken.

Risicofactoren van zona

Iedereen die ooit waterpokken heeft gehad, kan zona krijgen. De meeste volwassenen in de Verenigde Staten hadden, voor de komst van de routinematige kindervaccinatie dat nu gebruikt wordt, als kind al waterpokken. Factoren die jouw risico op het ontwikkelen van zona kunnen verhogen zijn onder andere:

• Ouder zijn dan 50 jaar. Zona komt het meest voor bij mensen ouder dan 50 jaar. Het risico neemt toe naarmate je ouder wordt. Sommige deskundigen schatten dat de helft van de mensen van 80 jaar en ouder zona zal hebben.
• Het hebben van bepaalde ziekten. Ziekten die je immuunsysteem verzwakken zoals HIV/AIDS en kanker, kunnen je risico op Zona verhogen.
• Het ondergaan van kankerbehandelingen. Bestraling of chemotherapie kan je weerstand tegen ziekten verlagen en kan leiden tot zona.
• Het nemen van bepaalde medicijnen. Geneesmiddelen die zijn ontwikkeld om afstoting van getransplanteerde organen te voorkomen, kunnen jouw risico op zona verhogen - net als langdurig gebruik van steroïden, zoals prednison.

Zona en zwangerschap

Hoewel het krijgen van gordelroos tijdens de zwangerschap ongebruikelijk is, is het mogelijk. Als je in contact komt met iemand die de waterpokken of een actieve gordelroosinfectie heeft, kun je waterpokken ontwikkelen als je niet gevaccineerd bent of als je die nog nooit eerder hebt gehad. Afhankelijk van in welk trimester je zit, kan waterpokken tijdens de zwangerschap leiden tot geboorteafwijkingen. Het krijgen van een waterpokkenvaccin voor de zwangerschap kan een belangrijke stap zijn in de bescherming van je kind. Gordelroos heeft minder kans op complicaties, maar het kan nog steeds onaangenaam zijn. Ga direct naar jouw huisarts als je tijdens de zwangerschap uitslag krijgt. Medicijnen die kunnen worden gebruikt om zona te behandelen kunnen veilig tijdens een zwangerschap worden gebruikt. Antihistaminica kan ook helpen om de jeuk te verminderen en acetaminofen (Tylenol) kan ervoor zorgen dat de pijn zal verminderen.

Het krijgen van een waterpokkenvaccin voor de zwangerschap kan een belangrijke stap zijn in de bescherming van je kind.

Zona bij oudere volwassenen

Vooral bij oudere volwassenen komt Zona vaak voor. Van de 1 op de 3 mensen die in hun leven gordelroos zullen krijgen, zal ongeveer de helft daarvan bij mensen van 60 jaar of ouder zijn. Deze leeftijdsgroep krijgt de meeste kans om gordelroos te krijgen, omdat het immuunsysteem van ouderen eerder in gevaar komt. Senioren met gordelroos hebben meer kans op complicaties dan de algemene bevolking, waaronder uitgebreidere uitslag en bacteriële infecties door open blaren. Ze zijn ook gevoeliger voor zowel longontsteking als hersenontsteking, dus het is belangrijk dat een arts ze in een vroeg stadium zien om de zona te bestrijden.

Om gordelroos te voorkomen, adviseert CDC (Centers for Disease Control and Prevention) dat volwassenen die 50 jaar en ouder zijn, het gordelroos vaccin krijgen. Als je gordelroos krijgt, kun je een koel washandje op de blaren aanbrengen om de pijn te verlichten. Houd de uitbarsting zoveel mogelijk bedekt om te voorkomen dat het varicellavirus zich onder anderen verspreidt. Vraag jouw arts of je in aanmerking komt voor antivirale geneesmiddelen, die de lengte en intensiteit van het virus kunnen verminderen. Je arts kan je ook pijnstillers voorschrijven indien nodig.

Als je gordelroos krijgt, kun je een koel washandje op de blaren aanbrengen om de pijn te verlichten.

Het voorkomen van zona

Twee vaccins kunnen helpen bij het voorkomen van gordelroos - het waterpokkenvaccin (varicella) en het gordelroosvaccin (varicella-zoster). Om het je net even wat makkelijker te maken hebben we beide vaccins hieronder voor je uiteengezet. 

Waterpokkenvaccin

De varicella vaccin (Varivax) is uitgegroeid tot een routine kindervaccin om waterpokken te voorkomen. Het vaccin wordt ook aanbevolen voor volwassenen die nog nooit waterpokken hebben gehad. Hoewel het vaccin niet garandeert dat je geen waterpokken of gordelroos krijgt, kan het jouw kansen op complicaties verminderen en de ernst van de ziekte te verminderen.

Zona vaccin

Mensen die op zoek zijn naar het zona vaccin hebben twee opties: Zostavax en Shingrix. Zostavax, dat in 2006 werd goedgekeurd door de Food and Drug Administration (FDA), blijkt ongeveer vijf jaar bescherming te bieden tegen Zona. Het is een vaccin dat in één keer wordt toegediend, meestal in de bovenarm. Shingrix werd goedgekeurd door de FDA in 2017 en is het beste alternatief voor Zostavax.

Studies suggereren dat Shingrix meer dan vijf jaar bescherming biedt tegen gordelroos. Het is een niet-levend vaccin gemaakt van een viruscomponent. Het wordt gegeven in twee doses, met twee tot zes maanden tussen de doses. Shingrix is goedgekeurd en wordt aanbevolen voor mensen van 50 jaar en ouder, inclusief mensen die eerder Zostavax hebben gekregen. Zostavax wordt niet aanbevolen tot de leeftijd van 60 jaar.

De meest voorkomende bijwerkingen van beide vaccins zijn roodheid, pijn, zwelling en jeuk op de injectieplaats en hoofdpijn. Net als bij het waterpokkenvaccin, garandeert het Zona vaccin niet dat je geen zona krijgt. Maar het vaccin zal waarschijnlijk het verloop en de ernst van de ziekte verminderen en het risico op postherpetische neuralgie verminderen. Het vaccin wordt alleen gebruikt als een preventiestrategie. Het is niet bedoeld om mensen te behandelen die momenteel de ziekte hebben. Praat met jouw huisarts over welke optie voor jou het beste is. 

De meest voorkomende bijwerkingen van beide vaccins zijn roodheid, pijn, zwelling en jeuk op de injectieplaats en hoofdpijn.

Voorbereiden van jouw afspraak

Sommige mensen hebben zulke milde symptomen van gordelroos dat ze geen medische behandeling zoeken. Aan de andere kant kunnen ernstige symptomen leiden tot een bezoekje aan de eerste hulp. Dat is dan ook de reden dat het verstandig is om toch even bij de huisarts langs te gaan. Bij het maken van een afspraak met de huisarts is het handig om een lijstje mee te nemen met mogelijke vragen om te stellen. De volgende info kan ook nuttig zijn voor jouw arts.  

• Een gedetailleerde beschrijving van jouw symptomen
• Informatie over jouw medische problemen van vroeger en nu
• Informatie over de medische problemen van je ouders of broers en zussen
• Alle medicijnen, vitaminen en voedingssupplementen die je neemt

Door van tevoren een lijst met vragen op te stellen, kun je optimaal gebruik maken van de beperkte tijd met jouw huisarts. Geef jouw vragen op van het belangrijkste tot het minst belangrijke voor het geval de tijd opraakt. Voor zona zijn er enkele basisvragen die je altijd aan jouw arts moet stellen:

• Wat is de meest waarschijnlijke oorzaak van mijn klachten?
• Hoe lang zal ik symptomen hebben?
• Wat is de oorzaak van Zona? Kan ik het weer krijgen?
• Welke behandeling raad je aan? Hoe snel zal ik me beter gaan voelen?
• Wat als mijn klachten niet verbeteren?
• Zijn er brochures of andere informatie die ik kan meenemen? Welke websites beveelt u aan?

Hoe wordt de diagnose van gordelroos gesteld?

Zona wordt vaak door de arts gediagnosticeerd op basis van de kenmerkende verschijning en verspreiding van de kenmerkende huiduitslag van de gordelroos. Een pijnlijke, zinderende huiduitslag die gelokaliseerd is in bepaalde dermatoomsoorten is een teken van gordelroos. Bloedonderzoek of ander onderzoek is meestal niet nodig. Het diagnostiseren van gordelroos vóór de verschijning van de uitbarsting of in gevallen van zoster sinus herpete (zoster zonder uitbarsting) kan lastig zijn. In gevallen waar de diagnose onduidelijk is, zijn de laboratoriumtests beschikbaar om te helpen de diagnose bevestigen. Afhankelijk van de klinische situatie, kan het testen worden gedaan door te kijken naar het bloedwerk (de antilichamen tegen het varicella zoster virus) of door het uitvoeren van gespecialiseerde testen voor het ontdekken van de huidlaesie.

Zona wordt meestal gediagnosticeerd en behandeld door een huisarts (huisarts, kinderarts en internist) of een spoedarts. Voor bepaalde personen die complicaties van gordelroos ontwikkelen, kan een specialist in oogheelkunde, neurologie of infectieziekten betrokken zijn. Bepaalde patiënten met postherpetische neuralgie kunnen de zorg van een pijnspecialist nodig hebben. De behandeling van gordelroos is gericht op het verminderen van de effecten van het virus en op pijnbestrijding. Er zijn verschillende medicijnen die gebruikt kunnen worden, je arts zal de beste behandeling mogelijkheden voor jouw specifieke situatie bespreken. De overgrote meerderheid van de gevallen van gordelroos kan thuis worden behandeld. In sommige gevallen kunnen mensen met een verminderd immuunsysteem of mensen met ernstige symptomen en/of complicaties worden opgenomen in het ziekenhuis.